Lạc vào thế giới Lu ở Bình Dương

Sau những giờ làm việc mệt mỏi, tôi thường hay xách con xe máy cà tàng của mình chạy thong dong ngoài đường cho khuây khỏa và không quên chụp choẹt vài kiểu ảnh bên đường. Bỗng nhiên tôi mới phát hiện người dân quanh đây chưng bày rất nhiều lu sành hai bên đường rất nhiều không giống như những nơi khác mà tôi từng đi qua. Ngoài các lu rất lớn ra còn có các hủ, khạp hay vại như người dân quanh đây vẫn thường gọi. Có một thế giới lu rất đỗi lạ lẫm với người lần đầu nhìn thấy nhưng cũng rất đỗi thân quen với những người nhìn thấy chúng hàng ngày.

 Các Lu sành khổng lồ tràn ngập hai bên đường đầy cuốn hút và gây nhiều ngỡ ngàng cho du khách

Nhớ lại lần đi du lịch sang Campuchia năm trước, tôi thấy người dân ở đây cũng thường sử dụng những cái lu rất to bằng xi măng để đựng nước thật tiện lợi, lại chứa nước được nhiều. Dù vậy, anh hướng dẫn viên lại bảo với tôi rằng : 

Coi vậy chứ đựng nước không có ngọt và ngon lành giống như lu sành của Việt Nam mình đâu. Lúc đó tôi nghĩ cũng phải thôi bởi nó giống như ta uống cà phê trong ly thủy tinh và nhựa vậy, cũng đều là cà phê cả nhưng uống trong ly thủy tinh thì có cảm giác ngon hơn. 

Câu nói khiến tôi nhớ về thành phố Thủ Dầu Một (thuộc tỉnh Bình Dương), nơi mình đang sống, vốn là một trong những « cái nôi » sản xuất lu rất nổi tiếng không chỉ ở miền Nam mà còn của cả nước. 

Cũng bởi do địa hình dốc đồi phù hợp với việc xây lò nung, nguồn nguyên liệu là loại đất sét có pha cát và sỏi non dồi dào, lại có nguồn nhiên liệu đốt lò là củi cao su cũng rất phong phú được khai thác từ những cánh rừng cao su bạt ngàn của các vùng lân cận cho nên từ lâu vùng đất này đã rất thịnh hành trong việc sản xuất đồ gốm sứ gia dụng như lu hủ vại khạp, ống khói, heo đất.... Du khách khi đến nơi này sẽ dễ dàng bắt gặp « không gian lu hủ » cứ bàng bạc khắp nơi : trong những khu phố chợ, bên bến sông, trên những nẻo đường vắng vẻ, trong những khu vườn rợp cây lá hay trong những lò lu bỏ hoang. Nếu là cư dân gốc ở đây chắc có lẽ ai cũng biết « bộ đôi » rất gắn bó mật thiết với nhau đó là lò lu Đại Hưng và Bến Chành, một nơi là lò sản xuất lu và nơi còn lại là bến sông tấp nập ghe thuyền quanh năm suốt tháng để đưa những chiếc lu đi xa . 

Lò lu Đại Hưng rất xưa và nổi tiếng đã để lại nhiều dấu ấn văn hóa đặc sắc cho vùng đất này, đến nỗi mà con đường ngang qua lò lu này đã được chính quyền đặt một cái tên chính thức là đường Lò Lu. Trải qua gần 160 năm tuổi nhưng lò lu Đại Hưng vẫn luôn giữ được phương thức sản xuất theo lối thủ công truyền thống. Đến đây du khách sẽ có nhiều trải nghiệm thú vị khi chứng kiến tất cả những công đoạn để sản xuất ra một chiếc lu, từ khâu làm đất, xoay và nặn lu, phơi nắng, tráng men, đốt lò nung, canh lửa, cuối cùng là mở lò và khiêng ra thành phẩm, rồi lại chất lu lên xe tải để vận chuyển ra bến sông... cả một quá trình rất vất vả của người thợ khi làm ra những chiếc lu cho đời. 

Chỉ khi đến đây ta mới biết được cái cách mà người dân ở đây phân biệt được hàng đạt chất lượng và hàng tì (sản phẩm lỗi trong quá trình nung), đó là trước khi chất lên xe, có một người cầm khúc gỗ và gõ bong bong vào những chiếc lu, hủ, vại, khạp, nếu sản phẩm tốt thì tiếng kêu nghe rất trong và vang như chuông ngân, còn ngược lại thì là hàng tì, gõ vào tiếng kêu nghe rất trầm và đục. 

Những sản phẩm lỗi bị thải ra và thường được người dân quanh đây mua về để trồng cây. Người ở các nơi khác đến đây nếu tinh ý sẽ dễ dàng bắt gặp những vườn nha đam xanh mướt mắt với phiến lá mập to và dày rất đẹp, điều khác lạ của những vườn nha đam này so với các nơi khác là chúng được trồng trong những chiếc lu và vại, là những sản phẩm tì mà những lò lu thải ra, thích nhất khi đến đây là vào lúc nha đam nở hoa, được dạo chơi thong thả trong vườn ngắm hoa lá, mua một ít nha đam về dùng thì quả là những ấn tượng thật khó quên trong lòng du khách. 

Những chậu cây Nha đam xanh tốt trồng trong các lu sành bị lỗi

Do đây là xứ sở của những lò lu nên không gian kiến trúc của cư dân quanh vùng ít nhiều cũng chịu ảnh hưởng theo, rõ nhất là thấy nhà nào cũng có vài ba cái lu để đựng nước mưa, nhiều nhà xây hàng rào bằng ống khói hay được dựng bằng những chiếc lu. Đặc biệt nhất là cư dân vùng này hay sử dụng một loại gạch mà « không nơi nào có được » đó là gạch chèn lò, gạch chèn lò là loại gạch để kê sản phẩm trong quá trình nung hay để bít miệng lò, khi đã hoàn thành những chức năng trên chúng được lại được biến thành những vật liệu xây cất với giá cả rẻ như cho, loại gạch này thường rộng nhưng hơi mỏng, nhà cửa quán xá xây gạch này thường không tô nên lộ vẻ thô mộc không chỉ đẹp lạ mà còn rất hài hòa với cảnh quanh êm đềm xung quanh.

Khu vườn tràn ngập các loại lu sành khổng lồ đủ mọi kiểu dáng

Lu được bốc lên xe chuẩn bị chở đi bán khắp mọi miền

Nếu những ai thích cảnh « trên bến dưới thuyền » tấp nập và đam mê chụp ảnh thì Bến Chành là một trong những nơi khó có thể bỏ qua. Tôi chưa thấy ở đâu lại có nhiều lu đến thế, các loại lu to nhỏ khác nhau ken dày bên bến sông để lần lượt theo ghe thuyền xuôi về các tỉnh miền Tây. Khó có ai có thể nghĩ rằng mỗi ghe lu như thế còn là nơi tá túc cả một hộ gia đình nhỏ, nhiều chủ ghe ở đây kể rằng thường họ đi một chuyến mất cả tháng trời, ghe vào tận từng nhà để bán, ai mua thì họ sẽ khiêng lên, tới đâu thì ở lại tới đó, vì vậy vợ chồng con cái đều phải cùng nhau lênh đênh trên những chuyến ghe ngược xuôi để mưu sinh, họ phần lớn là những người lao động chân tay hiền lành và chất phác, người lớn không sao nhưng chỉ tội và thương mấy đứa nhỏ, cứ đi mãi nên không được học hành đến nơi đến chốn. Bến Chành khi nào cũng nhộn nhịp nhưng sống động nhất có lẽ là vào những ngày gần tết, lúc đó ghe thuyền tấp nập hơn bao giờ hết và ghe nào cũng đầy ăm ắp, hàng hóa không chỉ là lu hủ vại khạp mà còn có cả heo đất, bình bông, đôn, chậu kiểng, những thứ phục vụ cho nhu cầu của người Việt vào mỗi dịp tết đến xuân về.

Ghe chở lu trên sông Sài gòn

Theo thời gian do việc đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, việc đốt lò gây nên ô nhiểm môi trường nên một số lò lu phải ngưng hoạt động hay dời ra xa hơn khỏi khu dân cư. Tuy nhiên một số lò chính đạt chuẩn trong đó có lò lu Đại Hưng thì vẫn được hoạt động bình thường, để không chỉ duy trì ngành nghề truyền thống quan trọng và lâu đời của cha ông mà còn giải quyết việc làm cho một lực lượng không nhỏ của người dân nơi đây. Dù cho người dân thành phố bây giờ ít ai dùng lu hủ nhưng ở nông thôn hay những vùng sâu vùng xa người dân vẫn còn dùng nhiều. Hình ảnh những cái lu đặt bên hiên nhà với gáo dừa úp lên trên, những cái vại, khạp để đựng tương mắm dưa cà, những hủ muối hủ đường của các bà các mẹ luôn là những hình ảnh đẹp bình dị và khó quên đối với mỗi người con xa quê.

Lu hủ vại khạp bây giờ không chỉ để đựng đồ mà còn được dùng vào việc trang trí nội và ngoại thất. Vài ba cái lu đặt đứng và nghiêng, vài viên sỏi, cây xanh và một cây đèn rọi chiếu sáng cũng có thể tạo thành một tiểu cảnh rất đẹp mắt. Ở các khu resort, ta hay gặp hình ảnh những cái lu đang phun nước trên mặt hồ khiến người xem có cảm giác thanh thản và bình yên. Có một dạo khi vào một cái nhà hàng sang trọng, tôi thật sự rất ấn tượng khi những không gian ở đây được bài trí toàn là những sản phẩm gốm sứ Bình Dương: một dãy lu dài với màu men xanh da bò quen thuộc, quầy tiếp tân thì được kết bởi những cái hủ nhỏ nhỏ xinh xinh, những cái vại trồng hoa sen và súng, mấy cái khạp trồng sả, bạc hà, những cây phát tài được trồng trong chum, còn mấy khóm hoa cúc vàng thì lại được trồng trong những cái thau bằng đất nung, …tất cả đã làm nên một hình ảnh vừa quen vừa lạ, vừa truyền thống mà cũng rất hiện đại và đặc biệt là rất Việt. Khi ra về lòng tôi cứ miên man suy nghĩ mãi, hóa ra những cái có giá trị thì sẽ luôn tồn tại có chỗ đứng trong cuộc sống, không dùng ở dạng này thì cũng sử dụng ở những dạng khác, người thành phố bây giờ không dùng lu để đựng nước hay đựng gạo nữa mà dùng những chiếc lu để làm đẹp cho cuộc sống. Thật thương lắm thay những chiếc lu mộc mạc chân chất mang hình ảnh và hồn cốt của quê hương Việt Nam.  ref: Hoang-van-hao
Tải trọn bộ ảnh về LU kích thước gốc với độ phân giải cao ở đây :